Karbonhidrat, protein, yağ gibi besin maddelerinin yapı taşlarına parçalanmasına, sindirim adı verilir. Sindirim iki aşamada gerçekleşir.

Mekanik Sindirim: Besinlerin dil, diş ve kaslar yardımı ile küçük parçalara ayrılmasıdır. Böylece besinlerin sindirim yüzeyi arttırılır. İnsanda ağız ve midede gerçekleşir.

Kimyasal Sindirim: Enzim ve su kullanılarak besinlerin hücre zarından geçebilecek yapı taşlarına parçalanmasıdır. İnsanda ağız, mide ve ince bağırsakta gerçekleşir.

 

 

 

 

İnsanda sindirim sistemi; Ağız, yemek borusu, mide , ince ve kalın  bağırsaktan oluşur. Tükürük bezleri, karaciğer ve pankreas sindirime yardımcı organlardır.

 

 

 

AĞIZ

 Ağızda tükürük bezleri (çene altı, kulak altı,dil altı), dişer ve dil bulunur.

Diş : Dıştan içe doğtu üç önemli yapıdan oluşur.

1- Mine

2-Fildişi (dentin)

3-Dişözü (pulpa)

 

 

Dil, çizgili kaslardan yapılmış olup, tat almaya, besinleri karıştırmaya, yutmaya ve konuşmaya yarar.

b.Tükrük Bezleri : Kulak altı, dil altı ve çene altı olmak üzere, ağızda üç çift tükrük bezi bulunur. Tükrük içerisinde amilaz, mukus. Na+ ve Ca++ iyonları vardır. Tükrükte bulunan amilaz pişmiş nişastayı kimyasal olarak parçalayabilir.

c.Yutak ve Yemek Borusu: Dil besinleri yutağa doğru iter. Bu sırada soluk borusu gıtlak kapağı ile kapatılır. Yutak ile mide arasında yemek borusu bulunur. Yutulan besinler yemek borusuna geldiğinde, yemek borusu perilstaltik hareketlerle kasılarak besinin ilerlemesini sağlar.

Mide: Yemek borusu ile bağırsaklar arasında besinlerin mekanik ve kimyasal sindirimi için tutulduğu yerdir.

Mide öz suyunda HCI (hidrokloriik asit), mukus, pepsinojen enzimi ve süt çocuklarında lap (renin) enzimi vardır. Mide pH ı asidiktir. Mideden sonraki ortamın pH ı ise baziktir.

Sindirim sonucu besinlerin midede bulamaç haline gelmiş şekline kimüs denir.

Gastrin hormonu midede salgı hücrelerini salgı çıkarması için uyarır.

Gastrin hormonu midede salgı hücrelerini salgı çıkarması için uyarır.

                         HCI Görevleri

• Pasif pepsinojenin aktif pepsin haline dönüştürür.
• Kalsiyum ve demirin bağırsaklarda emilimini kolaylaştırır.
• Antiseptik görev yapar.
• Kazeinojeni kazein halinde çökertir.

 

 

İnce Bağırsak: Kimyasal sindirim ince bağırsakta tamamlanır. Gerekli enzimler ve yardımcı sıvılar, pankreas, karaciğer, ve bağırsak çeperinden gelir. Sindirimi tamamlanmış besin maddelerinin emilimi en fazla buradan olur. İnce bağırsağın mideden sonra ilk bölümüne oniki parmak bağırsağı denir.

İnce bağırsağın iç yüzeyinde emilme yüzeyini artırıcı villus adı verilen çıkıntılar yer alır. İnce bağırsakta besinlerin hareketini kolaylaştıran, mukus salgılayan goblet hücreleri bulunur. İnce bağırsakta besinler yemek borusundaoldugu gibi peristaltik hareketlerle ilerler.

Kalın Bağırsak:  Kalın bağırsak sindirilmeyen maddeleri toplama ve atma işini görür. İnce bağırsakla kalın bağırsağın birleştiği yerde kör bağırsak (çekum) bulunur.

İnsanda, bu kör bağırsağın ucunda, körelmiş bir çıkıntı apandix bulunur. kalın bağırsak rektum denilen bir yapı ile sonlanır.

Rektumun dışa açılan kısmına anüs denir. kalın bağırsakta ince bağırsaktan farklı olarak villuslar bulunmaz ve kimyasal sindirim yapılmaz.

Pankreas: Mide ile oniki parmak bağırsağı arasında bulunan hem iç hemde dış salgı yapabilen bir organdır. İç salgısını doğtudan kana verirken dış salgısını(pankreas öz suyu) ince bağırsağa bırakır. Pankreas öz suyunda; tripsinojen, kimotripsinojen, amilaz, lipaz, deoksiribonükleaz ve rübonükleaz bulunur. Pankreasın lengerhans adacığındainsülin ve glukagon hormonu üretilir.

Karaciğer: Karaciğerin sindirim ile ilgili görevi safra saldılamaktır. Safra da; safra tuzları, kolestrol, safra pigmentleri, yağ asitleri ve su vardır. Safra bir sindirim enzimi değildir, yağların çözünmesini sağlayarak sindirime yardımcı olur. Ayrıca ortamı bazikleştirir, antiseptik görev yapar ve yağda eriyen vitaminlerin emilimini kolaylaştırır. Safra; safra kanalıyla safra kesesine, oradan da koledok kanalı ile ince bağırsaktaki  water kabarcığına açılır. Bunların dışında karaciğerin şu görevleri vardır:

• Vücut ısısını düzenler
• Antitoksik fonksiyonu ile zehirli (toksik) maddeleri zehirsiz hale getirir
• Pıhtılaşmada rol oynayan protrombin ve fibrinojeni üretir
• Yaşlı alyuvar hücrelerini parçalar. Embriyo döneminde kan hücrelerinin üretilmesini sağlar.
• Kanda fazla bulunan glikozu  glikojen halinde depo eder.
• afra üretir ve salgılar. Bunun için alyuvarların parçalanması sırasında açığa çıkan hemoglobini kullanır.
• Knaın damar içinde pıhtılaşmasını engelleyen heparini üretir.
• D,B,A bağırsaklarda sentezlenen, kanın pıhtılaşmasında rol oynayan K vitamini ile; demir, kalsiyum, bakır, protein ve yağları depo eder. Karotenden A vitamini sentezler.
• Zehirli (amonyaklı) maddeleri daha az zehirli üre ve ürik asit haline  dönüştürür.
• Cinsiyet hormonlarının fazlasını yok eder.
• Lenf yapımında görev alır. Antikorların önemli bir kısmını üretir.
• Proteinlerin karbonhidrat ve yağlara dönüşümünü sağlar.

Safranın Görevleri

• Yağların sindirilmesini sağlar.
• Yağda eriyen A-D-E-K vitaminlerinin emilimini artırır.
•  Mideden gelen asidik besinleri bazik hale getirir
• Bağırsak kokuşmalarını önler, zararlı bakterilerin üremesine engel olur.
• Bağırsak villuslarının hareketini artırır.

Karbonhidratların Sindirimi: Karbonhidratların kana geçebilmesi için sindirim organlarında en küçük yapı birimi olan glikoz, fruktoz, galaktoz, riboz ve deoksiriboz monomerlerine kadar parçalanması gerekir.

Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar. Besin ağızda çiğnenirken tükrükteki amilaz enzimi, nişasta ve glikojen molekülündeki bağları koparır. Onları daha küçük parçalara (dekstrin) ve maltoza ayırır.

Karbonhidratlar mideden hiçbir kimyasal değişikliğe uğramadan oniki parmak bağırsağına gelir. Besin bağırsağa girdiğinde, bağırsak hücrelerinden pankreası uyaran bir hormon salgılanır. Pankras öz sularındaki enzimler (amilaz) ağızda tam olarak parçalanmayan karbonhidratları disakkaritlere (maltoza) kadar parçalar.

Disakkaritlarin sindirimini sağlayan enzimler ise bağırsak özsuyunda bulunur. Bu enzimler (maltaz,sükraz ve laktaz) ise disakkaritleri monosakkaritlere parçalar. Böylece karbonhidratların sindirimi tamamlanmış olur.

İnsanda selüloz sindirici enzim üretilmediği için selüloz kalın bağırsaktan dışkı olarak atılır.

Proteinlerin Sindirimi : Proteinlerin sindirimi midede başlar. Mideye besin geldiğinde salgılanan gastrin hormonu HCI salgısını uyarır.

Midenin kendi kendini sindirmesi 3 yolla engellenir.

• Asit ve enzim salgısı hormon kontrolündedir.
• Enzim pasif olarak salgılanır. Besin geldiğinde aktifleştirilir.
• Midedeki mukus mide hücrelerini asitten ve enzimden korur

Midede oluşan polipeptit ince bağırsağa geçer. Mideden asit ve besin geldiğinde ince bağırsaktan salgılanan sekretin hormonu pankreas öz suyu salgılatır. Pankreas öz suyundaki pasif tripsinojen ve kimotripsinojen, ince bağırsaktaki entorikinaz enzimi ile aktifleştirilir.

 

Yağların Sindirimi : Yağların ince bağırsaktan emilebilmesi için yağ asitleri ve gliserine kadar parçalanması gerekir.

Yağlar, safra tuzlarının ve pankreastan salgılanan lipaz enziminin etkisiyle ince bağırsakta yağ asidi ve gliserole ayrılır. Safra tuzları, yağ damlalarının yüzeyini artırarak lipaz enziminin etkisini kolaylaştırır (mekanik etki).

Oluşan sindirim ürünleri; tekrar hidroliz edilemeyecek kadar basit moleküller olduklarından hücre zarından geçebilirler, hücrelerde yapı maddesi olarak veya vücudun enerji ihtiyacının karşılanmasında kullanılabilirler.

..Sindirilen Besinlerin Emilmesi

Sindirim sonucu en küçük parçalara ayrılan besin maddelerinin kan ve lenfe geçmesine emilme denir.

a.İnce Bağırsakta Emilim : Besin maddeleri en fazla ince bağırsaktan emilir. İnce bağırsaktaki emilme ifüzyon veya aktif taşımayla gerçekleşir. Emilen besinler iki yol izler

I.Yol : Glikoz, galaktoz, fruktoz, amino asit, mineraller, su ve bazı vitaminler ince bağırsaktan difüzyon ve aktif taşımayla kan damarlarına geçer.

II.Yol : Yağ asitleri, gliserol, A, D, E, K vitaminleri bağırsak villuslarında emildikten sonra lenf kılcallarına geçer.

b.Kalın Bağırsakta Emilim: Sindirilen besin maddelerinin içerisinde bulunan suyun büyük bir kısmı kalın bağırsakta emilir. Kalın bağırsakta bakteri faaliyetleriyle K ve B vitaminleri sentezlenir. Bu vitaminler ve tuzların emilimi de kalın bağırsakta olur. Normal bir insanda sindirim karbonhidratların hepsi, yağların %95’i ve proteinlerin %90’ı ince bağırsaktan geçerken emilir. Bu emilim olaylarında difüzyon, osmoz ve aktif taşıma görev yapar.

Kaynakça

• http://home.anadolu.edu.tr/~sozkutuk/SindirimSistemi.pdf
• http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=31&KonuID=126

 

Eser OTACI tarafından yazılmıştır. Telif hakkı olarak kullanılamaz.